Nằm trên con đường Chi Lăng đầy những hội quán người Hoa, Chiêu Ứng Từ – một ngôi miếu được xây cùng theo lối kiến trúc Trung Hoa – mang trong mình một câu chuyện mà đến nay khi nhắc lại người ta vẫn thấy ngậm ngùi…
Trong một buổi chiều vắng, chúng mình đã đến Chiêu Ứng Từ để tìm hiểu rõ hơn về câu chuyện đó!
Chuyện diễn ra dưới thời vua Tự Đức (1851) khi hai tên quan triều đình là Chưởng vệ Phan Xích cùng Lang trung Tôn Thất Thiều đứng đầu chiếc thuyền Bằng Đoàn đã nhẫn tâm sát hại 108 thương nhân người Hoa trên những chiếc thuyền đang trở về Trung Quốc. Khi đã thực hiện dã tâm xong, chúng lại còn sang thuyền của những nạn nhân hòng cướp tài sản và sơn lại chiếc thuyền thành màu đen để đánh lạc hướng đó là những chiếc thuyền của hải tặc. Chúng còn trơ trẽn gửi sớ về triều đình tâu là vừa đánh thắng được những con thuyền hải tặc và mong vua xét thưởng.
Nhận thấy những khuất mắc đằng sau câu chuyện, vua Tự Đức ra lệnh điều tra rõ ràng sự việc. Cuối cùng, sự việc bị bại lộ, mọi dã tâm của hai tên Phan Xích và Tôn Thất Thiều bị phát giác. Vua Tự Đức tỏ ra rất căm phẫn, ra lệnh xét xử thật nghiêm minh. Hai tên Phan Xích và Tôn Thất Thiều đứng đầu vụ án bị xử lăng trì cho đến chết, nhiều tên khác trên chiếc thuyền đó cũng bị xử rất nặng. Đây trở thành vụ án rúng động vào thời điểm đó.
Ngày qua ngày, câu chuyện về 108 thương nhân xấu số càng được lan truyền. Dần dà, trong tâm thức của những người Hoa, 108 người này trở thành 108 vị anh hung linh thiêng được người Hoa thờ tự. Những người có điều muốn cầu xin đều xin khấn 108 vị và thường rất linh ứng. Tiếng thiêng đồn xa, uy danh của 108 vị anh linh ngày càng vang rộng.
Năm 1887, bang hội Hải Nam đã xin triều đình xây Chiêu Ứng từ ở Huế để thờ phụng những vị anh linh. Đến năm 1908, khi thấy quy mô ngôi miếu còn quá hạn chế, những kiều bào người Hoa gốc Hải Nam đã quyên góp kinh phí và xây dựng ngôi miếu có diện mạo như ngày nay. Vì tất cả các nguyên liệu xây dựng được đem từ Hải Nam sang nên kiến trúc của ngôi miếu mang một lối thể hiện rất đậm chất Trung Hoa.
Phần chánh điện thờ 108 vị anh linh được bài trí trang nghiêm. Bên trên có bức hoành phi ghi “Oai danh các vị bao la tựa đại dương“. Hằng năm cứ độ vào ngày 16 tháng Sáu Âm lịch, những người nơi đây lại làm lễ vía 108 vị anh liệt. Tuy thời gian dần trôi, số lượng người Hoa không còn nhiều, nhưng lễ vía đến nay vẫn có sự góp mặt của những thành viên các hội quán gần đó.
